Nuray Önoğlu
İsrailli öykücü Omer Friedlander’ın ilk kitabı Kutsal Topraklarda Hava Satan Adam Nisan 2022’de çıktı. Çevirdiğim kitabın yazarıyla yazmanın serüveninden öykülerinin diline kadar pek çok konuyu konuştuk, aile tarihinden Türk edebiyatına.
Öncelikle şunu sorayım: Ömer, Arapça Ömer isminin Türkçe karşılığıdır. Bu nedenle, Türkçe konuşan insanlar muhtemelen atalarınızda bir Arap olup olmadığını merak edeceklerdir. İsminizin kökeni nedir ve atalarınız arasında Araplar var mı? Ben de aynı şeyleri düşündüm ve biraz araştırma yaptıktan sonra bu varsayımın hatasız olmadığını anladım.
Benim adım Eski Ahit’ten Ömer, anlamı oldukça sıkıcı ve hiç etkileyici değil. Ömer bir tane ölçü birimidir. Buğday ölçmek için kullanılan bir birim. İkiz kardeşim Elam, İncil’deki bir şairin adını almıştır. Büyürken, aileme hep bir buğday ölçü biriminin bir şairin adı kadar heyecan verici olmadığından şikayet ederdim. Benim ve erkek kardeşimin isimleri, kelimenin tam anlamıyla “göz” anlamına gelen İbranice ע (ayin) harfiyle başlıyor. Söylediklerine göre anne babamız ikimizi de gözleriyle gördüğü için bu isimleri seçmişler. Mısırlı anneannem bazen bize “ayuni” (Arapça’da gözlerim anlamına gelir) derdi.
Yazarlık serüveninizden ve yazarlık mesleğinizden bahseder misiniz? Yazar olmaya ne zaman ve nasıl karar verdiniz? İlk kurmaca eseriniz ne zaman ve nerede yayınlandı?
Cidden yazmaya başlamadan önce aklım görsel sanatlardaydı. Ortaokuldayken, Tel Aviv Müzesi için masraflarımda ve fotoğraf defterimde eskizler çizerdim. Yeşil Walkman’imde Chopin’in Nocturnes şarkısını defalarca çalardım. Rezidansta, perspektif, kompozisyon, ışık ve gölge hakkında çok şey öğrendiğim, Caravaggio’nun fotoğraflarının yer aldığı devasa bir sanat kitabım vardı. Bu derslerin çoğu daha sonra yazdıklarıma ışık tutuyor. Gerçek ayrıntılara odaklanma, bir sahneyi, hareket halindeki bedenleri, bir görüntüyü tanımlama. Bence fotoğraf bana görmeyi, gözlemlemeyi ve dikkati odaklamayı öğretti.
İlk hikayem 2015 yılında İngiltere’de bir edebiyat dergisinde yayınlandı. Ancak bu kitaptaki hikayeleri yazmaya 2018 yılında başladım. Bu yıllar boyunca çeşitli hikaye anlatım biçimlerini deneyimledim. O zamanlar hala ana pozisyonu, ne hakkında yazmak istediğimi bulamamıştım. İsrail hakkında ancak ondan uzaktayken yazabildim ve mesafenin gerekli olduğuna inanıyorum.
‘OKUYUCUYA KARMAŞIKLIĞI, BELİRSİZLİĞİ, NÜANSLARI GÖSTERMEYE ÇALIŞIYORUM’
Hikayelerinizde savaş karşıtı bir öz var. Bağıran, slogan atan bir savaş karşıtı değil, bahsettiğim bir şey, hikayelerin doğasında var olan bir şey. Bunu bilinçli olarak yaptığını söyleyebilir miyiz?
Evet, hikayelerimi de savaş karşıtı hikayeler olarak görüyorum, Checkpoint veya Şehrazat ve 97.2 FM Radyo İstasyonu gibi bazı hikayelerde bu diğerlerine göre daha belirgin. Yazarken hikayeye ve karaktere odaklanırım. Fikir yazılarında belli bir bakış açısı vardır, bu tip yazılar didaktiktir. Düzenleme daha çok bir kaleydoskop gibidir ve görüntünün çoklu, parçalanmış bir görüntüsünün elde edilmesini sağlar. Hikayelerimi yazarken okuyucuyu rastgele bir pozisyon almaya ikna etmeye çalışmıyorum ama karmaşıklığı, belirsizliği, nüansları göstermeye çalışıyorum. Karakterin bakış açısına sadık kalmaya ve onu eksiksiz ve hatasız yansıtmaya çalışırım.
Ailenizin tarihinden ve içinde büyüdüğünüz sosyal çevreden biraz bahseder misiniz?
Sanırım ailem pek tipik bir aile değil. Annem ve babam akademisyen, biri filozof, diğeri müzikolog; Birlikte küçük opera prodüksiyonları da yapıyorlar. Ravel, Puccini, Satie. Babam seti kurar ve annem yönetmendir. Tüm bu yapımların kalıntılarıyla dolu bir konutta büyüdüm: Gianni Schicchi yapımı bir İtalyan vantrilogun yer aldığı tahta bebekler, Ravel’in İspanyol Zamanı’ndan uzun bir kağıt saat kolajı, Socrate yapımı çiçek baskılı balmumu tabletler.
Hikayelerinizden birinde Arapça yer isimlerinin İbranice isimlerle değiştirilmesi sorunu hakkında okudum. Bu Türkiye’de de yaygın bir uygulamadır. Yerlerin Ermenice, Rumca, Kürtçe adları yeni Türkçe adlarla değiştirilmiştir. Bu sorunu biraz açar mısınız?
Bu kitabı yazarken değişen isimler, yeniden yapılan haritalar, tarihi anlatıların yeniden yazımları çok ilgimi çekti. Filistin yer adlarını İbranice olanlarla değiştirmek yaygın bir uygulamaydı. Negev’deki zirveler, vadiler ve yollar için İbranice isimler bulmak üzere bir bilim adamları komitesi oluşturuldu. David Ben Gurion günlüğüne şunları yazdı: “Bu yerlere İbranice isimler vermeliyiz – varsa eski isimler veya yeni isimler!” The Sand Collector’da, bireysel ve politik olanın, hafıza ve tarih katmanlarının iç içe geçmesi hakkında yazdım. Bu, hikayenin değerli bir modülü ama karakterlerimin Amoz Oz’un dediği gibi “yürüyen ünlem işaretleri” olmasını istemedim. Kum Toplayıcı sadece politik bir hikaye değil, aynı zamanda bir aşk hikayesi.
‘İSRAİL HAKKINDA HİÇ HİSSEDİYORUM’
Artık ABD’de yaşıyorsunuz ve İngilizce yazıyorsunuz. Neden İngilizce yazmayı tercih ettiniz? İngilizce ve İbranice yazarken farklı hissediyor musunuz? Başka bir dilde yazmanın herhangi bir avantajı var mı?
İngilizce yazmaya karar vermem, bilinçli ya da bilinçsiz olarak İsrail’de hem topluluğun bir üyesi hem de sapkın bir yabancı gibi hissetmemle ilgili. Kudüs’te doğup Tel Aviv’de büyümüş olmama rağmen İsrail’le hiçbir zaman gerçekten bir yakınlık hissetmedim. Ama bazen kendimi bir yabancı gibi hissetsem de, burası hala benim memleketim ve insanların gülme, arkadaş edinme ve kavga etme biçimlerine en aşina olduğum yer. İngilizce yazmak, daha derin ve ironik bir şekilde yazabilmek, bir yeri tüm tuhaflığı ve orijinalliğiyle, birçok çelişkisi ve karmaşıklığıyla birlikte görebilmek için gereken mutlak mesafeyi sağlar.
Türk yazarlarını ve Türk edebiyatını biliyor musunuz? Biliyorsanız, favorileriniz kimler ve neler?
Orhan Pamuk’un eserlerinin büyük bir hayranıyım. Masumiyet Müzesi en sevdiğim kitapların ortasında. Nesnelerin hafızaya ve tarih kapsüllerine dönüşmesini büyüleyici buldum. Klasik mitlere göndermeler yapan Kızıl Saçlı Kadın’da olduğu gibi Pamuk’un yazlık formunun hikaye anlatma kalitesini seviyorum.
